Inleiding

Ondanks het feit dat piranha's - onterecht - de reputatie hebben bloeddorstige, meedogenloze moordenaars te zijn, zijn het vrij populaire 'huisdieren', en een gestaag groeiend aantal mensen houden deze illustere dieren in hun aquariums. En het moet gezegd worden: piranha's, ondanks alle negatieve associaties die voorgoed aan deze naam verbonden lijken te zijn, zijn zeker niet de moeilijkste of zelfs gevaarlijkste vissen om voor te zorgen, zolang een aantal relatief eenvoudige basisregels in acht wordt genomen, welke op deze pagina uiteengezet zullen worden.
De meest voorkomende soort, die de meesten van ons wel eens in een dierentuin, openbaar aquarium of zelfs in een dierenwinkel hebben kunnen aanschouwen, is de Rode Piranha (Pygocentrus nattereri). Ironisch genoeg is dit een van de slechts drie soorten piranha's die daadwerkelijk een potentieel gevaar voor de mens vormen (samen met de in de aquarium-handel veel zeldzamere verwanten Pygocentrus cariba en Pygocentrus piraya - dit zijn de drie soorten 'echte' piranha's, in het wild levend in grote scholen van vaak vele honderden exemplaren). Andere leden uit de piranha-familie die van tijd tot tijd in dierenwinkels en dierentuinen opduiken zijn de Pacu's (geslacht Colossoma) en Schijfzalmen (geslachten Metynnis, Myleus en Mylossoma), allen planteneters, en om die reden door velen - ten onrechte - beschouwd als minder interessant. Van de vleesetende soorten zijn verder de Maculatus Piranha (Serrasalmus maculatus) en de Zwarte Piranha (Serrasalmus rhombeus) zo nu en dan aan te treffen, alhoewel de import van piranha's in Europa over het algemeen vanwege gebrek aan vraag op een bijzonder laag pitje staat.

Iets dat veel mensen niet beseffen is dat de meeste soorten een flink formaat kunnen bereiken, zeker wanneer men ze vergelijkt met populaire, meer gangbare gezelschapsvissen als Tetra's, Barbelen, Apistogramma cichliden of Corydoras meervallen. Dit wordt nog versterkt door het feit dat een groot deel van de in de handel verkrijgbare piranha's op het moment van verkoop niet of nauwelijks groter zijn dan deze vissen, in combinatie met een gebrek aan goede voorlichting van de kant van de verkopende partij.
En dat kan op zich voor de hand liggende, maar door de nieuwe eigenaars vaak over het hoofd geziene problemen opleveren, die in de meeste gevallen ten koste van de vissen gaan: de meeste soorten bereiken al snel een lengte van 20-30cm. (en ook al duurt dat jaren, velen zijn er niet op voorbereid), een aantal soorten (waaronder de Zwarte Piranha en de Manuel's Piranha) kan zelfs dubbel zo groot worden. Sommige Pacu-soorten bereiken in het wild lengtes van meer dan een meter, en alhoewel ze dat in gevangenschap niet snel zullen doen vereisen ze toch een aquarium van een formaat dat ver buiten het bereik van de gemiddelde aquariaan ligt. Iets om terdege rekening mee te houden, dus!
Hoe groot een aquarium voor piranha's precies moet zijn verschilt uiteraard per soort, en er is tussen piranha fans onderling nogal wat onenigheid over de exacte details. Maar voor een klein schooltje (5 á 6 vissen) is een aquarium van 150cm. (80-100 liter per vis) toch wel de ondergrens, en voor de kleinere solitaire soorten moet toch minimaal een aquarium van 100-120cm. in huis worden gehaald. Zoals al vermeld zijn alle Pygocentrus-soorten van nature scholende vissen, en moeten dus in een groep gehouden worden. Veel ervaren bezitters van scholende piranha's zullen beamen dat aan een solitarire Pygocentrus piranha weinig plezier zal opleveren, niet alleen omdat de kans groot is dat het dier gedurende zijn hele leven schuw en nerveus zal blijven en alleen tevoorschijn zal komen tijdens etenstijd, maar ook omdat het weinig tot geen natuurljk gedrag zal vertonen. Ook twee vissen werkt in veel gevallen niet, omdat de dominantere en agressievere van de twee de andere het leven flink zuur kan maken. Er zijn uiteraard uitzonderingen op de regel, maar de algemene concensus is dat men toch minimaal drie exemplaren moet houden, waarbij geldt hoe meer hoe beter - of het daarbij om een even of oneven aantal gaat speelt verder geen enkele rol, ondanks wat her en der wel eens beweerd wordt. En daarmee komen we weer terug op het formaat aquarium: een school flink grote vissen, allen gezegend met een set vlijmscherpe tanden, heeft behoorlijk wat ruimte nodig. Te weinig ruimte resulteert in stress, agressie en een slechte gezondheid. En zeg nou zelf: piranha's, alleen of een school, zien er gewoon het best uit in een ruim bemeten, natuurlijk ingerichte bak, die hen in staat stelt een zo natuurlijk mogelijk gedrag te vertonen: en juist dat gedrag is wat piranha's onderscheidt van vele andere vissen, en ze zo interessant maakt.
Bij de Serrasalmus-soorten is het een ander verhaal, alhoewel uiteraard dezelfde regels gelden wat betreft voldoende beschikbare ruimte. De meeste soorten uit dit geslacht zijn zeer intolerant en agressief tegenover andere vissen in het aquarium, met name soortgenoten, en soms ook tegenover aquarium apparatuur of zelfs hun 'baasje', en het verdient om die reden de aanbeveling ze als eenling te houden. Een aantal soorten kan weliswaar in een groepje gehouden worden (de meest succesvolle voorbeelden zijn de Maculatus Piranha, Spilopleura Piranha en Geryi Piranha), mits er voldoende ruimte beschikbaar is (grofweg 150-200 liter per vis!) - en zelfs dan is er geen enkele garantie dat het een succes wordt.

top

Minimale aquariumgrootte voor de meest gangbare soorten piranha's

Dit zijn aanbevelingen! Deze vissen kunnen uiteraard in kleinere aquaria leven, maar dit zijn mijns inziens de minimale vereisten om de vissen gezond te houden.

top

De aanschaf

Voor de aanschaf van piranha's is het van groot belang eerst eens een aantal zaken op een rijtje te zetten, en om jezelf de vraag te stellen waarom juist deze vissen en, iets dat bij de aanschaf van slechts een paar centimeter grote baby-piranha's nog wel eens over het hoofd wordt gezien, of ze ook op lange termijn de juiste zorg geboden kan worden (denk aan een bovengemiddeld groot aquarium en een niet goedkoop filtratiesysteem). Helaas is de aanschaf van piranha's niet zelden een impuls-aankoop zonder dat erbij wordt stilgestaan wat er zoal om de hoek komt kijken om deze vissen de zorg te geven die ze vereisen (en ook verdienen!) Ook nemen nog steeds veel mensen het besluit om piranha's in huis te halen naar aanleiding van de - en het kan niet vaak genoeg worden benadrukt - onterechte reputatie die mede door toedoen van de media aan deze dieren wordt toegekend: denk aan piranha's, en de meest voorkomende associaties zullen bloed, tanden, in stukken gescheurde en tot op het bot afgekloven slachtoffers en meer van dat soort nare zaken zijn. Nodeloos te zeggen dat deze mensen bedrogen uitkomen, want zodra men zich verdiept in het fenomeen piranha zal blijken dat maar weinig van deze reputatie daadwerkelijk waar is.
Om dit soort taferelen te voorkomen is het dus van groot belang om voor tot de aankoop over te gaan eens grondig bij jezelf te rade te gaan en je af te vragen waarom het uitgerekend deze vissen moeten zijn. Mochten sensatie en bloeddorst de enige redenen zijn deze vissen te kopen, dan is het simpel: koop geen piranha's !!! Het zal bijna zeker in een enorme teleurstelling eindigen, aangezien de reputatie van piranha's overtrokken is, en absoluut niet overeenkomt met hoe ze zich in werkelijkheid in een aquarium gedragen.
Sommige mensen zeggen dat, na goudvissen, piranha's de meest misbruikte aquarium-vissen zijn, en na heel wat teleurgestelde verhalen te hebben gehoord van (voormalige) piranha-houders, die deze dieren om de verkeerde reden hebben aangeschaft of zich vooraf niet voldoende hebben geïnformeerd, is dit helaas niet te ontkennen dat hier op zijn minst een kern van waarheid in zit...
Uiteraard zal de reputatie altijd wel een rol spelen bij het besluit al dan niet met deze dieren te beginnen (mensen zijn nu eenmaal gefascineerd door alles dat kan bijten, krabben en doden), maar het is van groot, of zeg maar gerust essentieel belang ook open te staan voor de andere, wellicht minder glamoureuze aspecten van deze vissen. Bereid te zijn te observeren, te begrijpen, te leren en de dieren te accepteren en waarderen voor wat ze zijn, en niet voor wat ze zouden moeten zijn, is naar mijn mening de met afstand belangrijkste eigenschap die een aspirant piranha-hobbyist moet bezitten. Is dit het geval, dan zul je geen spijt krijgen van je besluit, want piranha's zijn bijzonder fascinerende dieren met veel verborgen talenten en vol karakter. Toegegeven, het is (en blijft) een bijzonder en indrukwekkend schouwspel om deze dieren bezig te zien tijdens voedertijd (met name met levende prooi), maar dat is slechts één van de vele aspecten die piranha's maken tot wat ze zijn.

Indien je bereid bent de heersende vooroordelen overboord te gooien, met een open visier 'ten strijde' te trekken en bereid bent de piranha's de zorg en aandacht te geven die ze vereisen (en verdienen), dan is de eerste stap de aanschaf van uw vissen. Het is van groot belang met zorg de juiste exemplaren bij de dierenwinkel te selecteren. Tevens dient - uiteraard - het aquarium al gereed te zijn voor de huizing van de vissen: de inrichting met planten, (kien)hout en stenen dient te zijn afgerond, alle benodigde hardware dient te zijn geïnstalleerd en gecontroleerd, en het aquarium dient in biologisch evenwicht te zijn (met andere woorden 'ingedraaid', wat concreet inhoudt dat er voldoende bacterie-culturen aanwezig zijn om de biologische belasting - uitwerpselen, voedselresten, etc. - te verwerken: voor meer informatie hieromtrend zie verder beneden).
De meeste mensen beginnen - en dat is een verstandige beslissing - met de Rode Piranha (Pygocentrus nattereri), en sterke soort die makkelijk verkrijgbaar is en relatief goedkoop is (zeker vergeleken met de geïmporteerde soorten). Jonge exemplaren van een centimeter of 2-5 kosten gemiddeld zo'n 5-10 euro, halfwas vissen van zo'n 6-10cm. rond de 15 en 25 euro. Uiteraard is deze prijs afhankelijk van de vraag en aanbod in de regio.
In de dierenwinkel moeten de vissen goed geobserveerd en onderzocht worden alsvorens tot de aanschaf over te gaan: dit om teleurstelling te voorkomen. Piranha's worden vaak in kleine aquaria gehouden, en beschadigingen zijn niet ongebruikelijk. Happen uit de vinnen en staart genezen in de regel binnen een à twee weken en vormen verder geen bezwaar. Vissen met kapotgebeten ogen of open wonden daarentegen dienen gemeden te worden, aangezien een ongezonde vis een verhoogde kans om heeft aan de verwondingen te bezwijken of door de andere piranha's gedood te worden. Daarnaast zijn gewonde vissen vatbaarder voor ziekten en parasieten, en een enkele zieke vis kan de andere piranha's in de school, ook gezonde exemplaren, infecteren, soms met desastreuze gevolgen.
Verder moet worden gelet op de houding van de vissen: ze dienen alert te zijn, en zich bewust te zijn van wat er in hun omgeving afspeelt. Lusteloze en inactieve vissen zijn vaak verzwakt en/of ziek, en moeten gemeden worden. Daarnaast spreekt het voor zich dat dieren met tekenen van ziekten, parasieten of infecties, zoals zweren, een geïrriteerde huid, een matte huid met uitstekende schubben of doffe ogen, niet gekocht moeten worden: de kans is groot dat ze het niet zullen redden.
Ook belangrijk zijn de hygienische omstandigheden van de bak waarin de dieren gehouden worden. Een vuil aquarium, troebel water of dode dieren (uitzondering etensresten) kan de gezondheid van de piranha's schaden. Vaak zijn de gevolgen intern van aard, en dus niet direct zichtbaar: neem in alle gevallen het zekere voor het onzekere en haal de vissen elders.
Tot slot moeten de vissen goede eters zijn: vraag desnoods een medewerker de dieren te voeren, zodat u kunt kijken welke dieren alert, hongerig en sterk zijn, en welke het eten links laten liggen of te zwak zijn om hun deel op te eisen.

top

De start

Bij het opzetten van een piranha-aquarium moet met een aantal zaken rekening worden gehouden. Uiteraard moet het aquarium ruim genoeg zijn om de geplande vis(sen) te kunnen huizen, ook op lange termijn - informeer dus eerst naar hoe groot de vissen kunnen worden en hoe snel ze groeien. Daarnaast moet de plek waar het aquarium komt te staan weloverwogen zijn: niet te veel blootgesteld aan daglicht (veroorzaakt ongewenste algengroei), en als het kan op een rustige plek: als de bak eenmaal staat is het verhuizen ervan een even zware als riskante klus, dus denk er eerst goed over na voordat begonnen wordt met het opzetten van de bak. Baby piranha's kunnen tijdelijk in een klein aquarium worden gehuisd, maar hou er rekening mee dat, alhoewel piranha's taaie vissen zijn, het verhuizen ervan een stressvolle en potentieel riskante aangelegenheid is. Ideaal is dus om de dieren gelijk in een aquarium te plaatsen dat groot genoeg is om ze een leven lang in te huizen, ook al zullen baby piranha's aanvankelijk nogal verloren lijken in hun enorme huis.

Als de bak eenmaal is geplaatst en de hardware is geïnstalleerd, wordt het tijd om de bak klaar te maken voor tropische vissen. Het belangrijkste hierbij is het op gang brengen van de stikstof-cyclus: alle vissen produceren afvalstoffen, en die moeten worden omgezet in minder schadelijke stoffen.
Schematisch ziet de stikstof-cyclus er als volgt uit: ammonia => nitriet => nitraat (zie schema).

De Stikstof Cyclus

Zoals je in het schema kunt zien begint de cyclus bij ammonia, een stof die zeer schadelijk is voor vissen, zelfs in geringe hoeveelheden. Ammonia komt vrij door afvalstoffen (ontlasting, urine), voedselresten en ontbindende plantaardige en dierlijke resten. Ammonia wordt als voedsel opgenomen door een bepaalde soort bacterie. Dit bacterie leeft met name op de media in het filter, maar is ook elders in het aquarium te vinden is, met name op het grind en op oppervlakten in het aquarium, zij het in veel mindere mate. Deze bacteria scheiden als afvalstoffen nitriet uit in het aquarium, eveneens een stof die bijzonder gevaarlijk is voor vissen, ook in lage concentraties. Andere bacteria, ook te vinden in het filter en oppervlakten in het aquarium, voeden zich met nitriet, en zetten deze op hun beurt om in nitraat, een stof die veel minder schadelijk is voor vissen. Toch mag ook de hoeveelheid nitraten een niet te hoge waarden bereiken. Nitraat is het eindproduct van de stikstofcyclus, en worden niet verder afgebroken, en moeten dus op een andere manier uit het aquarium verwijderd worden. Eén oplossing is het inzetten van (veel!) levende planten, die nitraat en andere minerale zouten als voedingstoffen opnemen uit het water. In de meeste aquaria is de hoeveelheid planten echter niet voldoende om al het nitraat op te nemen, en om die reden moet regelmatig een deel van het aquariumwater ververst worden om de concentratie nitraat laag te houden.
Een aquarium wordt stabiel of 'ingedraaid' genoemd op het moment dat er voldoende bacteria in het aquarium aanwezig zijn om al het ammonia en nitrieten te verwerken: pas als dit evenwicht is bereikt is het aquarium klaar om vissen in te zetten. Dit evenwicht onstaat niet vanzelf: er zijn in een nieuwe bak immers niet al vanaf begins af aan voldoende bacteria aanwezig om alle gevaarlijke stoffen om te zetten: de bacteria moeten zich eerst in voldoende mate vermenigvuldigen. Dit proces van vermenigvuldiging noemt men het ingedraaien van het aquarium ('cycling' op zijn Engels), en zolang dit proces duurt mogen er geen vissen worden ingezet. Er zijn verschillende manieren om het proces van indraaien te starten, maar ze hebben allemaal hetzelfde uitgangspunt: introduceer een ammonia-bron in het aquarium, en zorg ervoor dat door doorlopend gebruik van die bron constant nieuw ammonia in de bak komt (dit simuleert de constante stroom van afvalstoffen in een uitgebalanceerd aquarium). Haal de ammonia-bron weg tijdens het proces, dan zullen eerst de van ammonia levende bacteria, en vervolgens van nitriet levende bacteria afsterven door gebrek aan een constante toevoer van voedsel.

Veelgebruikte methoden ter introductie van ammonia zijn:
het gebruik van pure ammonia als bron
het gebruik van chemicaliën als ammoniabron
het gebruik van een stuk mossel/garnaal of visvoedsel als ammoniabron
het gebruik van (voeder)vissen als ammoniabron
het gebruik van filtermedia, grind en/of decoratiemateriaal uit een reeds ingedraaid aquarium (introductie van bacteria)

Over welke methode het meest effectief, snel en ethisch verantwoord is bestaat discussie, maar uiteindelijk doen ze allemaal wat er moet gebeuren: het introduceren van ammonia in het aquarium, waardoor de van ammonia levende bacteria zich kunnen vermenigvuldigen. Deze introduceren op hun beurt nitriet in de bak, waardoor de nitriet-verwerkende bacteria zich kunnen vermenigvuldigen.
Om de voortgang van het proces bij te houden dient om de twee dagen de hoeveelheid ammonia, nitriet en nitraat gemeten te worden: al naar gelang het proces voortgang maakt zal in chronologische volgorde een ammonia-piek, een nitriet-piek en een nitraat-piek waar te nemen zijn. Als alles goed gaat loopt de hoeveelheid ammonia en nitriet na de piek langzaam terug tot nul, terwijl de hoeveelheid nitraat langzaam oploopt. Op het moment dat de ammonia- en nitrietwaarden nul zijn, en er een flinke hoeveelheid nitraat te meten is, zijn er voldoende bacteria in het aquarium aanwezig en is de bak klaar om in gebruik genomen te worden. Afhankelijk van de gebruikte ammoniabron, formaat aquarium, temperatuur en waterchemie duurt het hele proces gemiddeld zo'n 3-6 weken.
De snelste en meest efficiënte methode om een nieuw aquarium in te draaien is door gebruik te maken van een filter, grind en decoraties uit een reeds ingedraaid aquarium, of het plaatsen van een filterzakje/panty gevuld met filtermedia of grind uit een reeds ingedraaide bak. Op deze manier wordt een grote hoeveelheid bacterieën in het aquarium geïintroduceerd, waardoor de duur van het hele proces kan worden teruggebracht tot hooguit een paar dagen (uiteraard wel de waarden testen!)

De komende hoofdstukken zullen de volgende stappen tijdens het opstarten van een piranha aquarium laten zien: de hardware (filters, verwarming, etc.) is aangesloten en getest en het aquarium is chemisch in balans en gereed voor de uitzetten van vissen, dus wordt het tijd de bak in te richten op een manier die de piranha's weten te waarderen. Piranha's zijn sterke en flinke roofdieren, dus het is zaak de bak goed in te richten alvorens de vissen worden losgelaten: uiteraard kunnen kleine wijzigingen aan de inrichting altijd nog worden ondernomen, maar grootschalig redecoratiewerk als de vissen eenmaal zijn ingezet is voor de vissen een stressvolle en voor de aquariaan een potentieel riskante aangelegenheid.

top

Aquarium inrichting

Het volgende waar ik kort bij stil wil staan is de inrichting van het piranha aquarium. Hier moet namelijk goed over worden nagedacht, want ondanks hun vervaarlijke reputatie zijn piranha's nerveuze en zelfs wat bangige vissen. Ze raken makkelijk en soms schijnbaar zonder concrete aanleiding in paniek, en dat kan zowel voor de inrichting, de apparatuur als de vissen zelf rampzalige gevolgen hebben. Zo wordt het aquarium van mijn Rode Piranha's met enige regelmaat compleet omgewoeld, en worden planten ontworteld en verwarmingen en filters losgestoten door rondschietende vissen. Op zich allemaal vrij onschuldig, maar het kan ook veel erger: verhalen van beschadigde of zelfs gesloopte apparatuur, doorgebeten electrische(!) kabels en vissen die zich verwonden aan scherpe kanten van stenen of hout zijn er genoeg te vinden op het internet. Om dit te illustreren even snel een voorbeeld uit eigen ervaring: een van mijn Rode Piranha's raakte eens zo in paniek tijdens het plaatsen van een aantal nieuwe planten dat hij zich direct achter een van de verwarmingselementen verstopte. Toen hij een half uurtje later weer tevoorschijn kwam had hij een paar fikse brandwonden op de flanken te pakken (zie de foto link). En ofschoon piranha's bijzonder sterke vissen zijn, duurde het toch een aantal maanden voordat deze wonden volledig genezen waren, op een paar kleine blijvende littekens na.

Brandwonden, veroorzaakt door de verwarming, op de flank van mijn grootste Rode Piranha, Ed

Wat ik met dit voorbeeld duidelijk wil maken is dat piranha's schuwe vissen zijn, en dat een ongeluk in een klein hoekje ligt. In de meeste gevallen loopt alles wel met een sisser af, maar het kan ook minder goed aflopen. Door op een doordachte en weloverwogen manier in te richten kan de kans op ongelukken drastisch worden teruggebracht.
Omdat piranha's zo makkelijk in paniek raken hebben zij een ruim aquarium nodig met veel planten die kunnen dienen als schuilplaats. De mogelijkheid om te schuilen als zij dat nodig achten zorgt ervoor dat de vissen zich beter op hun gemak voelen, sneller wennen aan hun nieuwe huis, en zich ook sneller en regelmatiger in minder beschutte plaatsen zullen ophouden. Naast planten dient het aquarium ook te worden voorzien van een flinke hoeveelheid kienhout en rotsen, die nog meer schuilplaatsen opleveren, en de bak een meer natuurlijke uitstraling zullen geven. Bij het gebruik van stenen is het van belang te letten op de chemische samenstelling: calciumhoudende stenen zoals kalksteen, calciet, marmer, dolomiet en kalkhoudend zandsteen, alsook stukken koraal, koraalzand en schelpen zullen de pH-waarde van het water verhogen, iets dat vermeden dient te worden aangezien piranha's bij voorkeur in licht zuur tot neutraal water moeten worden gehouden (pH 6.0 - 7.5). Geschikte (inerte of neutrale) mineralen zijn onder meer graniet, basalt, gneiss, leisteen en kwarts, aangzien deze geen invloed hebben op de pH-waarde van het water. Een laatste punt om rekening mee te houden bij het gebruik van stukken steen is dat er geen scherpe randen en punten aan mogen zitten: zoals gezegd schieten piranha's als dollemannen door het aquarium als ze schrikken, en daarbij kunnen ze zicht makkelijk verwonden aan een scherp stuk steen. Hetzelfde kan gebeuren tijdens de jacht of als twee piranha met elkaar op de vuist gaan.
Wat betreft kienhout het volgende: kook het vor gebruik eerst goed uit om zand, modder, en andere troep te verwijderen en eventuele bacteriën en parasieten te doden, helemaal als het om een zelf gevonden stuk uit de natuur komt. Eventueel kan bleek of zout aan het water worden toegevoegd, voor een extra efficiënte reiniging: spoel het hout dan wel goed af, zodat er geen sporen van zout of bleek blijven zitten. Nieuw kienhout zit nog vol met looizuren, die het water een theekleur geven en de pH-waarde verlagen. Hoe vaker en langer een stuk hout gekookt wordt voor gebruik, hoe minder effect het op het aquariumwater. Uiteraard geldt ook voor kienhout dat scherpe uitsteeksels moeten worden verwijderd.
Zoals gezegd is de aanwezigheid van stukken kienhout en stenen van belang in een piranha aquarium, aangezien ze schuilplaatsen creëren en de bak een natuurlijke uitstraling geven. Daarnaast bieden ze de piranha's, met name uit het geslacht Pygocentrus, de gelegenheid om, als ze eenmaal volwassen zijn, een territorium te claimen: vaak wordt een steen of hout opgeëist, en worden de andere vissen op een afstand gehouden. Op deze manier stimuleert het gebruik van decor dus ook nog het natuurlijke gedrag van deze vissen.

Een heel belangrijke rol in het onderhouden van een stabiel en gezond piranha aquarium is de filtratie: vanwege hun formaat, het soort voedsel dat ze eten, en hun slechte tafelmanieren zijn piranha's bijzonder vervuilende vissen. Afvalstoffen, voedselresten en dode dieren allen veroorzaken een stijging van de hoeveelheid ammonia, en daarnaast verbruikt het proces van decompositie grote hoeveelheden van het voor de vissen en planten zo belangrijke zuurstof. Om de bak gezond te houden is regelmatig onderhoud en een strek filtratiesysteem van vitaal belang.
Om te beginnen met de filtratie: om alle afvalstoffen te kunnen afbreken is een efficient en krachtig biologisch filter absoluut noodzakelijk. Een betrouwbaar en efficiënt pot- (of canister) filter, zoals gemaakt door Eheim, Fluval en Rena, of een bioloogfilter (een apart aquarium gevuld met biomedia - filtermedia met een groot oppervlakte voor de bacteria om te koloniseren - en voorzien van een toe- en afvoerslang waarmee water uit en na de filtratie weer in het aquarium wordt gepompt) zijn hiervoor bijzonder geschikt. Voor een piraha aquarium is een sterker filter nodig dan een gelijk groot gezelschapsaquarium, aangezien de hoeveelheid afvalstoffen veel groter is: de vuistregel is een filter dat minimaal geschikt is voor een aquarium van anderhalf, maar beter nog twee keer dat formaat. Een voorbeeld: voor een piranha aquarium van 400 liter is minimaal een filter vereist dat geschikt is voor een aquarium van 600 liter, beter nog een voor een aquarium van 800 liter. Het biologische filtermedium kan bestaan uit gesinterd glas, poreus lavasteen, bioballen, en andere media met een groot oppervlakte: sommigen gebruiken zelfs Lego-stenen! Onderhoud van deze filters is minimaal: twee keer per jaar het filter en de filtermedia uitspoelen met aquariumwater (geen kraanwater: dat kan de bacterieën doden) is in de regel voldoende.
Een tweede vorm van filtratie is chemische filtratie: het door middel van chemische filtermaterialen beïnvloeden van de chemische eigenschapen van het aquariumwater. Een veel gebruikt medium is turf: het geeft het water een theekleur, maar belangtrijker nog, het maakt het water zacht en zurig (iets dat overeenkomt met het water in tropisch Zuid Amerika). De ideale pH-waarde in een piranha aquarium ligt tussen de 6.0 en 7.5 (licht zuur tot neutraal), maar piranha's zijn sterke en aanpassingsvaardige vissen, en zullen het ook een hogere pH-waarde (maximaal om en nabij 8.0) overleven, al zijn die omstandigheden uiteraard niet bepaald optimaal. Een ander veel gebruikt chemisch filtermedium is geactiveerd koolstof: dit haalt ongewenste geuren en verkleuringen uit het water alsook metalen, chemicaliën en medicijnresten door het chemisch te binden (adsorberen). Zeoliet heeft ongeveer hetzelfde effect. Een nadeel van het gebruik van chemische filtermaterialen is dat ze na verloop van tijd hun effectiviteit verliezen, en in de regel eens in de 3-5 weken moeten worden vervangen, omdat ze anders de gebonden stoffen weer kunnen loslaten in het water. Daarnaast is het gebruik van turf riskant, aangezien het een directe invloed heeft op de pH-waarde, en die goed moet worden bijgehouden om fluctuaties te vermijden: fluctuaties van de pH-waarde zijn bijzonder stressvol voor vissen (meer nog dan een wat te hoge of lage pH-waarde), en om die reden is het gebruik ervan alleen aan te raden voor gevorderde aquarianen die voldoende kennis en tijd hebben om regelmatig te testen en er op een verantwoorde manier mee om te gaan.
Behalve het biologisch filter is het ook aan te raden een of meer kleinere filters te installeren: dit kan een intern- of sponsfilter zijn, maar zogenaamde HOB-filters ('Hang On Back') zijn ook geschikt. Hun voornaamste taak is het het wegfilteren van rondzwevende deeltjes (mechanische filtratie), en het leveren van extra stroming (vooral als de iotstroom de oppervlakte in beweging houdt: dit bevordert de doorluchting van het water. De meest geschikte filtermaterialen zijn filtermatjes of een wattendot: hoe fijner het materiaal, hoe meer het uit het water filtert (maar ook hoe vaker het filter dient te worden verschoond).
Een laatste soort pomp dat ik kort wil aanstippen is de stromingspomp. Dit is in feite weinig meer als een watervaste motor die het water in beweging brengt, en de doorluchting bevorderd. Qua filtratie heeft een stromingspomp geen toegevoegde waarde, maar veel piranha-soorten leven van nature in (snel) stromend water: een stromingspomp is dus nuttig bij het imiteren van de natuurlijke levensonstandigheden.

Van belang voor een gezond aquarium en het welzijn van de vissen is ook de keuze van het substraat. De vuistregel is dat hoe fijner het substraat, hoe meer geschikt het is voor een piranha aquarium. Zand of fijn grind (2-5 mm.) zijn ideaal, terwijl grof grind of kiezels als ondergrond minder geschikt zijn. Hoe grover het substraat, hoe groter de kans dat voedselresten, dode dieren of planten en uitwerpselen tussen de stenen verdwijnen en buiten het zicht beginnen te ontbinden, met alle consequenties van dien voor de waterkwaliteit. Een fijn substraat is veel makkelijk schoon te houden (met een stuk tuin- of filterslang, of een aquariumstofzuigertje), en de kans dat ongezien grote hoeveelheden afval zich ergens ongezien ophopen is veel kleiner. Daarnaast kunnen de stroming in en de inwoners van het aquarium het afval makkelijker opwervelen, zodat het in een van de filters verdwijnt. Tot slot kunnen eventeel in de bak levende bodembewoners (zoals Meervallen en Modderkruipers: kom ik later nog op terug) op een fijn substraat makkelijk bij eventuele voedselresten komen dan wanneer het verstopt zit tussen grof grind, en het zelfs als schuilplaats gebruiken.
Een laatste methode om de waterkwaliteit gunstig te beïnvloeden is het gebruik van levende planten. Niet alleen nemen planten kooldioxide (CO2) op, en zetten dat om in zuurstof, ze nemen ook nitrAten en andere minerale zouten op uit het water. Een laatste reden om levende planten te gebruiken is het feit dat zij alle beschikbare voedingsstoffen opnemen, en daarmee de kans op ongewilde algengroei sterk verminderd. Plastic planten hebben deze voordelen niet: het enige dat zij bieden is schuilplaatsen voor de vissen. Maar de keuze voor echte danwel plastic planten is uiteraard een persoonlijke.

Komen we bij de verlichting van het aquarium: zeker bij gebruik van levende planten is het gebruik van flink wat verlichting aan te raden. Het probleem is dat piranha's over het algemeen niet van fel licht houden: het geeft ze het gevoel onbeschermd te zijn tegen roofdieren, en resulteert vaak in schichtig en nerveus gedrag. In hun natuurlijke habitat wordt de hoeveelheid licht in de de rivieren en plassen vaak gedimd door overhangende planten en bomen en door takken en waterplanten, en is het water vaak theekleurig door looizuren (zogenaamd Zwart Water) of troebel door losgeweekt sediment en plantenresten (Wit Water). Er dient dus een balans gevonden te worden tussen de natuurlijke behoefte aan licht van de planten en de voorkeur voor weinig licht die piranha's eigen is.
Om dit te bereiken zijn er verschillende mogelijkheden: drijfplanten houden een deel van het TL-licht tegen, evenals het terugbrengen van de lichtintensiteit van de TL's zelf (vellen papier op de condensplaten, de TL's - deels - omwikkelen met folie). Ook hoge, grootbladerige planten kunnen gebruikt worden: zij zullen het aquarium voorzien van schaduwrijke plaatsen. En als meest eenvoudige methode kan het gebruik van minder TL-buizen een uitkomst bieden, al dient daar bij de keuze van planten rekening mee gehouden te worden. De meest geschikte planten voor een piranha aquarium zijn Anubias, Java Varen, Javamos en Cryptocoryne-soorten: allen doen het meestal ook met weinig licht prima. Hou er rekening mee dat er geen vaste richtlijnen voor de verlichting zijn: wat het beste is voor het ene aquarium hoeft niet een geschikte oplossing te zijn voor een ander aquarium. Het is een in feite kwestie van experimenteren en uitproberen - de vissen geven wel aan of het naar wens is.
Het opzetten van een aquarium voor piranha's is zeker niet zo moeilijk als het na het bovenstaande wellicht lijkt. Zo je maar een paar simpele basisregels in acht neemt, zul je zonder al te veel moeite je piranha's zich in hun aquarium thuis laten voelen. Het belangrijkste bij het opzetten van een aquarium waarin de beesten zich jarenlang thuisvoelen is luisteren, leren en observeren. Lees en leer van wat andere piranha hobbyisten doen, kijk naar je vissen (aangezien zij de duidelijkste signalen geven als er iets niet in de haak is), gebruik je gezonde verstand, en uiteraard je verbeelding!!!

top

De eerste weken

Als het aquarium eenmaal biologisch in balans is en naar wens ingericht, wordt het tijd de piranha's zelf in te zetten. Bij het inzetten moet voorzichtigheid in acht worden genomen: simpelweg de dieren vanuit de transportzak loslaten in het aquarium kan een shock teweegbrengen (plotseling andere water temperatuur, pH, chemische samenstelling), mogelijk met fatale afloop. De beste methode is de transportzak eerst een kwartier in het aquarium te laten drijven, zodat het transportwater de gelijke temperatuur krijgt als het aquariumwater. Vervolgens kunnen de dieren inclusief transportwater in een emmer oid. geplaatst worden, waarna elke 10 minuten een derde tot een helft aan aquariumwater wordt toegevoegd. Als de verhouding transportwater-aquariumwater eenmaal ongeveer 1:10 bedraagt kunnen de dieren in het aquarium worden ingezet. Gooi het water uit de emmer niet in het aquarium, aangezien het voor een deel uit transportwater uit de dierenwinkel bestaat: dit kan besmet zijn met parasieten of ziekten, of door de dierenwinkel gebruikte medicijnen of chemicaliën bevatten.
Waarschijnlijk zullen de dieren zich verstoppen zodra ze water raken: geen zorgen, dit is volledig normaal. Het uitvangen in de dierenwinkel, het transport, en vervolgens ingezet worden in een compleet nieuw en onbekend aquarium zijn allen zeer stressvolle gebeurtenissen, en daar moeten de dieren zich uiteraard van herstellen. Afhankelijk van het karakter (en honger) van de vissen en de inrichting van de bak zullen de dieren langzaam beginnen hun nieuwe tehuis te inspecteren, maar vooralsnog zullen ze zeer voorzichtig en schuw zijn. Naarmate de tijd verstrijkt zullen de dieren zich meer thuis voelen en meer gaan rondzwemmen: dit proces kan uren, dagen of weken duren, in de ergste gevallen zelfs vele maanden.
Direct voeren na het inzetten van de dieren is niet aan te raden: grote kans dat de dieren te gestresst zijn om ook maar enige interesse te tonen in het voedsel. Het beste is ze een tijd alleen te laten, met de aquariumverlichting uit of gedimd, of de bak afgedekt met een handdoek. Kijk na een paar uur of dagen hoe ze het doen: als ze al een beetje rondzwemmen kunnen ze voor het eerst gevoerd worden, Zo niet, laat ze nog een tijdje met rust: hoe minder invloeden van buitenaf, hoe sneller de stress zal afnemen. Na verloop van tijd zullen de piranha's meer en meer gewend raken aan hun aquarium, zullen ze meer en meer rondzwemmen in plaats van zich te verstoppen, en zullen ze steeds makkelijker voedsel tot zich nemen. Houd er echter wel rekenig mee dat zelfs na vele jaren de meeste piranha's hun schichtigheid niet helemaal zullen verliezen: in het wild staan ze nu eenmaal op het menu van vele soorten roofdieren, en instinctief gedrag kun je nu eenmaal nooit helemaal kunnen uitbannen. Maar vaak wennen ze uiteindelijk wel aan hun 'baasje', en zullen ze nieuwsgierig dicherbij komen als deze het aquarium nadert, in de hoop gevoerd te worden. Sommige dieren laten zich zelfs uit de hand voeren, maar dat is niet direct een aanrader: piranha's zijn verrassend sterke en snelle vissen, en een volgroeid exemplaar zal weinig moeite hebben er met een stuk vinger vandoor te gaan!

Het is erg belangrijk om gedurende de eerste dagen en weken de nieuwe piranha's goed in de gaten te houden, om eventuele problemen snel op het spoor te komen. Zoals gezegd is de introductie in een nieuw aquarium, en ook het wennen aan de omstandigheden in hun nieuwe tehuis, een stressvolle gebeurtenis (vooral voor wildvang dieren), en dat kan een zware tol eisen. Getransporteerd worden, met name bij wildvang vissen, die voor overzees transport vaak gedrogeerd worden, het ingezet worden in een nieuw, onbekend aquarium: het moet voor de vissen een angstwekkende ervaring zijn. Hou dus het welzijn van de dieren goed in de gaten. Stress kan leiden tot ziekten of aanvallen van de andere vissen, vissen kunnen in shock raken, weigeren te eten, of passief of zelfs letargisch gedrag vertonen: de eerste weken zijn vaak een gevaarlijke en moeilijke periode. Door goed de dieren te observeren kunnen eventuele problemen snel worden opgespoord, en kan tijdig advies worden ingewonnen bij de dierenwinkel of op forums op het internet (zie de link-pagina).

top

Twee baby Roodbuiken samen met een paar Neontetra's, Vuurneons en Roodneuszalmen

Aquariumgenoten Als de piranha's eenmaal geacclimatiseerd zijn kan overwogen worden een paar bijvissen te plaatsen. In hoeverre piranha's met andere vissen samengehouden kunnen worden is een fel bediscussieerd onderwerp, en de resultaten vairëren zeer. Sommigen zeggen dat het simpelweg onmogelijk is, maar dat is niet geheel waar: uiteraard is het van belang in te zien dat piranha's roofdieren zijn, en dat alles dat in hun aquarium wordt ingezet een potentiële maaltijd vormt, maar er zijn verschillende factoren die allen een rol van betekenis spelen. Om een inschatting te kunnen maken in hoeverre andere dieren een kans maken in een aquarium met piranha's is het van belang te kijken naar waarom piranha's überhaupt aanvallen. Uiteraard is de meest voor de hand liggende oorzaak honger: het is van belang de piranha's goed gevoed worden, om de kans op aanvallen veroorzaakt door honger te minimaliseren. Een andere oorzaak ligt in de aard van piranha's: de jongen van veel soorten, maar in sommige gevallen ook de volwassen dieren, zijn parasitaire vissen: ze leven van de vinnen en schubben van andere vissen, die vaak vanuit een hinderlaag worden aangevallen. Om die reden moeten moeten vissen met lange vinnen (Maanvissen, Gourami's, etc.) niet worden ingezet: de kans dat een piranha de lange vinnen onweerstaanbaar vindt is zeker aanwezig.

Verder worden piranha's in het wild door velen gezien als de schoonmaakpolitie van de Amazone, en vervullen ze een soortgelijk belangrijke rol als Hyena's op de Afrikaanse savanne doen: het opruimen van dode dieren en het weghalen van zieke, verzwakte en getresste dieren. Dat houdt in dat een vis die ziek, verwond of gestresst is een hogere kans loopt door piranha's aan te vallen. Om die reden is het van belang om eventuele aquariumgenoten eerst een paar weken in quarantaine te hoduen, om zo de zieke dieren elimineren (met het oog op besmetting), de gezondheid en eetgedrag te observeren en de dieren de kans te geven rustig aan de omstandigheden in een aquarium te laten wennen. Zijn de dieren eenmaal geacclimatiseerd, eten ze goed, vertonen ze natuurlijk gedrag en zijn ze gezond, dan kunnen ze in het piranha aquarium worden ingezet. Vissen die zonder deze procedure worden losgelaten is meestal geen lang leven beschoren, aangezien ze erg veel stress hebben, en daarmee een verhoogde kans lopen aangevallen te worden.
Als bijvissen worden ingezet is het van belang het piranha aquarium zo aan te passen dat ze voldoen aan de eisen die de bijvissen aan een aquarium stellen. Er moeten verstopplaatsen aanwezig zijn, de nirichting moet comform de gewenst omstandigheden van de vissen zijn, en de vissen moeten qua vereisten betreffende stroming en chemische samenstelling compatibel zijn met een de omstandigheden die heersen in het piranha aquarium. Zo niet, dan resulteert dat in stress en een verminderde weerstand tegen ziekten en parasieten, wat weer een aanval kan uitlokken. Ook moet het gedrag passen: bijzonder actieve of agressieve bijvissen vormen dan wel een uitdaging om gevangen te worden, maar ze trekken veel meer aandacht dan soorten die een meer teruggetrokken bestaan leiden.
De meest geschikte bijvissen zijn bodembewoners zoals Meervallen: deze dieren zijn sterk, goed beschermd (al kunnen maar weinigen een krachtige piranhabeet overleven) en voornamelijk 's nachts actief. De meest gebruikte soorten zijn Harnasmeervallen (Loricaridae ofwel Pleco's) en Doornmeervallen. Pantserneervallen (Corydoras-soorten) en Antennemeervallen (zoals de Pictus Meerval) zijn door hun dagactieve en onrustige levenswijze een stuk minder geschikt. Van belang bij Meervallen is de aanwezigheid van een groot aantal schuilplaatsen: overdag trekken ze zich meestal terug, om pas tegen de avondschemer of 's nachts actief te worden.
Andere vissen die met enige regelmaat piranha's worden gehouden zijn Cichliden, Pacu's en Schijfzalmen en kleine gezelschapsvissen. Cichliden zijn sterk en territoriaal, en weten vaak hun mannetje te staan tegenover andere vissen. Helaas kan dit gedrag ook averechts werken: een territoriale vis zal piranha's eerder aanvallen, en dat kan makkelijk verwondingen tot gevolg hebben. En een verwonde vis is bij piranha's meestal geen lang leven beschoren. Daarnaast kan een vis zo dominant en/of agressief zijn dat het de piranha's geen kans meer geeft zich niet meer vrij door het aquarium te bewegen. Gezelschapsvissen als Tetra's, Bijlzalmen en Barbeeltjes worden vaak aanvankelijk genegeerd als de piranha's goed gevoed worden, maar vroeger of later eindigen de meesten toch wel als voedsel, en ook grotere vissen als Pacu's en Schijfzalmen houden het in de regel niet al te lang vol (zoals gezegd, het minste teken van stress kan aanleiding zijn voor een aanval).
Een andere groep dieren die in beperkte mate geschikt zijn om bij piranha's te houden zijn tropische garnalen, krabben en kreeften. Deze vaak kleurrijke dieren zijn makkelijk te houden scharrelaars en leven vaak in de beschutting van planten en decoratie, maar worden door piranha's zeer gewaardeerd als voedsel. Met name na de vervelling zijn de dieren zeer kwestbaar, terwijl kleinere soorten eigenlijk altijd aangevallen kunnen worden zodra ze zich vertonen: in de regel blijven schaaldieren dan ook niet erg lang in leven, maar ze zijn goedkoop en makkelijk verkrijgbaar. Hetzelfde geldt voor grotere zoetwaterslakken zoals Appelslakken.

Bij het uitzetten van andere dieren moet kortom rekening worden gehouden met de eisen die de dieren stellen aan het aquarium en de samenstelling van het water. Daarnaast is het van belang stress te minimaliseren door de dieren eerst apart te acclimatiseren en voldoende schuilplaatsen aan te bieden. Maar uiteindelijk is en blijft het een riskante aangelegenheid en een kwestie van geluk: piranha's zijn nu eenmaal roofdieren, en zullen dat, zelfs na jaren in gevangenschap, altijd blijven. Het is dan ook het beste alles dat in een piranha aquarium wordt ingezet te beschouwen als voedsel: soms duurt het weken, maanden of zelfs jaren voordat het misgaat, maar slechts weinigen sterven aan een oorzaak anders dan gedood worden door de piranha's.

top

Zorg

Als je dan eindelijk het aquarium hebt opgezet, ingericht en van bewoners hebt voorzien is het tijd om eens lekker achterover te leunen en te genieten van de vruchten van je inspanning. Het meest tijdrovende (alhoewel volgens velen ook leukste) gedeelte van de hobby is nu achter de rug, maar dat houdt niet in dat er verder niets meer hoeft te worden gedaan en dat de vissen verder aan hun lot overgelaten kunnen worden. Om een aquarium in evenwicht en en de bewoners gezond te houden is regelmatig onderhoud nodig. Maar onderhoud is niet zo arbeidsintensief als het wellicht klinkt: afhankelijk van het aquariumformaat en de soorten en hoeveelheid bewoners ben je gemiddeld 1-3 uur per week kwijt aan onderhoud, alhoewel veel hobbyisten veel meer tijd besteden. Bovendien leer je naarmate je meer ervaren wordt je vissen ook beter te 'lezen', en zul je niet zo zeer testresultaten meer als leidraad nemen om te ontdekken of er iets mis is, maar leun je meer en meer op observaties in combinatie met kennis van het gedrag van je vissen. Desalniettemin is het, ook na jarenlange ervaring met het houden van vissen, ten zeerste aan te raden altijd testkits in huis te hebben.
Het belangrijkste is dat het water schoon is en vrij blijft van schadelijke stoffen. Eens per week de ammonia- en nitrietwaarden testen is aan te raden, zeker als je als aquariaan nog niet zo heel ervaren bent. Dit om tijdig in te kunnen grijpen mocht er iets mis (dreigen te) gaan. Daarnaast moet wekelijks een flinke hoeveelheid water ververst worden: minimaal 20-25%, maar beter is rond de 50% per week, verdeeld over twee of drie sessies. Hoe regelmatiger het water wordt ververst, hoe gezonder de vissen zullen zijn en hoe sneller ze groeien. Uiteraard moet niet overdreven worden: te grote verversingen (meer dan 75%) kunnen tot een abrupte verandering van de temperatuur of chemische samenstelling leiden, met alle gevolgen van dien voor de vissen. Het is dan ook beter een paar keer per week kleinere hoeveelheden water te verversen dan een keer per week een hele grote hoeveelheid. Tijdens het waterverversen kan gelijk het substraat worden gereinigd door middel van een aquariumstofzuigertje of een stuk tuin- of filterslang, en kunnen indien nodig planten getrimd worden en dode bladeren, voedselresten en ander vuil verwijderd worden.
Ook de filters moeten met enige regelmaat worden gechecked. Het biofilter moet, afhankelijk van de mate van afname van het filtervermogen (hoe minder het filter presteert, hoe meer verstopt/vervuild het is), gemiddeld zo'n 2-4 keer per jaar onder handen worden genomen: het biologische medium kan met aquariumwater worden afgespoeld om vastzittend vuil te verwijderen (niet met kraanwater, aangezien de verschillen in temperatuur en chemische samenstelling, alsmede eventueel toegevoegd chloor/chloramine massaal afsterven van de bacterie-culturen kan veroorzaken). Filtermatten, ceramische pijpjes en andere mechanisch filtermedia kunnen uitgespoeld worden of, indien nodig, vervangen. Tot slot kunnen eventueel de filterslangen en in- en uitstroompijpjes van algen en ander vastzittend spul worden ontdaan. Interne filters dienen, eveneens afhankelijk van de mate van vervuiling, eens in de 4-10 weken te worden gereinigd: filtermatjes moeten uitgespoeld worden, de onderdelen afgespoeld en geborsteld worden om aanslag te verwijderen, en indien nodig kan het chemisch filtermedium vervangen worden.
Verder moet in het aquarium zelf ongewenste algengroei worden verwijderd: ruiten kunnen met een algenkrabbertje gereinigd worden, stukken decoratie (eventueel buiten het aquarium) met een tandenborstel geschrobt worden, en aanslag op planten kan met de vingers weggewreven worden. Wellicht ten overvloede: gebruik nooit en te nimmer een chemisch schoonmaakmiddel!

En tot slot naar mijn mening het meest belangrijke (en ook het leukst): observeer, observeer, observeer! Des te meer je je vissen 'leert kennen', des te eerder zul je het merken wanneer er iets niet in de haak is. Door je vissen goed in de gaten te houden kom je er het snelst achter als er wat mis is, en dat biedt je in de regel voldoende tijd om adequaat en doeltreffend te handelen (en deze grondregel geldt niet alleen voor piranha's, maar voor alle aquarium-vissen, en in feite alle huisdieren).

Een fraai voorbeeld van een geslaagd piranha aquarium, Basel Zoo te Zwitserland.

top

Piranha FAQ

Print alle FAQ's

Klik op een van de onderstaande vragen, en het antwoord zal in beeld verschijnen:



Welke piranha-soorten zijn het meest geschikt om te houden?

De meeste mensen die piranha's houden beginnen met Rode Piranha's (Pygocentrus nattereri). Dit is de met afstand goedkoopste en makkelijkst verkrijgbare soort, makkelijk in onderhoud, zeer sterk, maar desondanks evenzeer interessant als de meer exotische soorten. Het is dan ook de ideale soort om ervaring op te doen met het houden van piranha's. De andere twee Pygocentrus-soorten zijn iets moeilijker in onderhoud, aangezien ze wildvang zijn: dat betekent dat ze wat gevoeliger zijn voor een mindere waterkwaliteit, moeilijk verkrijgbaar (want afhankelijk van de import), en een stuk duurder in de aanschaf zijn. Pygocentrus piraya kan daarnaast bijzonder groot worden (al duurt dat vele jaren), en vereisen om die reden een bijzonder groot aquarium - iets dat slechts voor weinigen onder ons is weggelegd. Beide soorten zijn over het algemeen wat minder verdraagzaam tegenover soortgenoten als de Rode Piranha, want wildvang en om die reden vaak wat agressiever en territorialer, en zijn daarom een stuk moeilijker in de omgang. De meeste Serrasalmus piranha's staan bekend als zijnde zeer agressief tegenover andere vissen in het aquarium, maar dat is alleen van toepassing op goed geacclimatiseerde exemplaren. Net gekochte vissen zijn vaak erg schuw en weinig actief, iets dat een verwachtingsvolle eigenaar vaak zuur opbreekt. Het kan vaak maanden duren voordat een Serrasalmus zijn angst en schuwheid verliest, en dat kan een zeer frustrerende ervaring zijn, weet ik inmiddels uit eigen ervaring. Aangezien de meeste exemplaren wildvang zijn (alleen Serrasalmus spilopleura, Serrasalmus maculatus en Serrasalmus sanchezi zijn in gevangenschap gekweekt), zijn ze vaak aan de prijzige kant en moeilijk verkrijgbaar. Daarnaast zijn ze over het algemeen wat gevoeliger voor een slechte waterkwaliteit, dus een goede kennis van hoe een aquarium-ecosyteem werkt is onontbeerlijk. Een bijkomend gevolg is dat het vaak erg moeilijk is wilde vissen iets anders als levende vis te voeren: ze kunnen hardnekkig blijven weigeren ander voedsel aan te nemen, wat op termijn zeker in de portemonee gevoeld zal worden. Om de vissen toch aan ander voer te krijgen zijn vaak vrij draconische maatregelen noodzakelijk, zoals een gedwongen vastenperiode van minstens een aantal dagen. En zelfs dan is het nog geen garantie dat ze niet-levend voer zullen eten: sommige exemplaren blijven hun leven lang niets anders accepteren dan levende prooidieren. De meest geschikte soorten zijn Serrasalmus sanchezi, Serrasalmus spilopleura/maculatus en Serrasalmus rhombeus: de soorten worden het vaakst geïmporteerd (al is dat relatief), en zijn vergeleken met de andere soorten het minst veeleisend en specialistisch.

Hoe groot moet mijn aquarium zijn om piranha's te houden?

Het antwoord op deze vraag hangt af van de soort die je wil houden, en de hoeveelheid vissen. De in groepen levende soorten vereisen uiteindelijk een zeer ruim aquarium (minimaal 120x50x50cm. voor drie exemplaren, en voor elke extra vis minstens 100 liter extra), voor Pygocentrus piraya zelfs meer. Jonge exemplaren kunnen tijdelijk in kleinere aquariums gehouden worden (minimaal 60x30x30cm.), maar gezien hun nogal kannibalistische aard is dit niet zonder risico's. Een echt eenduidig antwoord is er niet aangezien veel verschillende factoren een rol spelen (zoals ook de inrichting en de aard van je vissen), maar algemeen geldt "Hoe groter, hoe beter!" Voor piranha's uit het geslacht Serrasalmus liggen de zaken enigszins anders, aangezien deze soorten alleen dienen te worden gehouden. Voor de meeste soorten is een aquarium van 120x45x50cm. voldoende (en voor de kleinste soorten, te weten Serrasalmus irritans, Serrasalmus sanchezi en Serrasalmus medinai zelfs een bak van 100x40x40cm.) Uitzonderingen op deze regel zijn Serrasalmus elongatus, Serrasalmus rhombeus en Serrasalmus manueli: de eerste vanwege het feit dat het zeer actieve, snel zwemmende vissen uit snelstromend water zijn, die een lange, diepe bak met veel stroming vereisen om voldoende zwemruimte te bieden: het minimum ligt rond de 150x50x50cm. De andere twee kunnen potentieel zeer groot worden (minimaal 40-50cm., al zal dat decennia duren voordat zo'n formaat is bereikt), en vereisen om die reden uiteindelijk een aquarium van minimaal 200x60x60cm. De soorten die - onder voorbehoud - in een groepje kunnen worden gehouden, te weten Serrasalmus spilopleura/maculatus, Serrasalmus geryi en Serrasalmus sanchezi, zijn zeer agressief, met name tegen soortgenoten, en hebben daarom een groot aquarium nodig: voor een groepje van 3 of 4 exemplaren is een dichtbegroeid aquarium van minimaal 150x50x60cm. nodig (om elke vis voldoende ruimte te bieden een eigen territorium op te zetten), en zo'n 150 liter extra voor elke extra vis.

Hoe moet ik mijn piranha-aquarium inrichten?

Alhoewel piranha's zelfs in een kale bak zullen overleven, zijn deze omstandigeheden verre van ideaal, en sluiten absoluut niet aan bij hun natuurlijke behoeften. Piranha's zijn van nature vrij schuwe en schichtige vissen, aangezien ze een prominente plaats op de menukaart van een groot aantal roofdieren innemen. In het geval van in groepen levende soorten komt er nog bij dat soortgenoten een andere reden zijn om met enige voorzichtigheid door het leven te gaan: kannibalisme is niet ongewoon, en elk teken van zwakte kan een aanval uitlokken. Om die reden is het aan te raden een aantal zaken in het achterhoofd te houden bij het inrichten van een aquarium: Zoals gezegd zijn piranha's van nature schuwe en schichtige vissen, en om die reden moet de gelegenheid worden geboden te schuilen, mocht het te heet onder de voeten worden. (Levende) Planten, stukken kienhout en stenen zijn hiervoor uitstekend geschikt. Voor liefhebbers van minder natuurlijke aquarium-decoraties zijn bloempotten en kunstmatige grotten ook geschikt. Het substraat moet niet te grof zijn: piranha's zijn slordige eters, en na een schranspartij ligt het aquarium vaak bezaaid met kleine stukjes voedsel. Deze kunnen makkelijk tussen een bodem van grof grind of rivierkiezels verdwijnen, waarna ze beginnen te ontbinden, en daarmee de waterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden (piekende ammonia- en nitrietwaarden, beiden zeer schadelijk voor vissen). Bij het gebruik van fijn grind of zand zullen de voedselresten aan de bodemoppervlakte blijven, waardoor ze door de stroming in het water of het filter ingeleid worden, of op een bepaalde plaats ophopen, waarna afhevelen een fluitje van een cent is. Piranha's houden niet van fel licht. Zoals gezegd zijn er veel roofdieren die op piranha's jagen, en felle aquariumlichten geven de dieren een gevoel van kwetsbaarheid, wat vaak resulteerd in schichtig gedrag en verstoppen. Om dezelfde reden wordt een donker substraat aangeraden, aangezien dat aquariumlicht absorbeerd in plaats van weerkaatst. Er zijn verschillende manieren om de aquariumverlichting te dimmen, zoals vellen papier op het condensplaten (indien aanwezig), het gedeeltelijk omwikkelen van de TL-buizen met papier of folie, of het gebruik van drijfplanten. Tot slot is een krachtig en efficient filtratie-systeem onontbeerlijk. Piranha's zijn, zoals gezegd, slordige eters, en de aloude wet "Wie veel eet maakt veel troep" is ook zeker op piranha's van toepassing. Het wordt aangeraden een filter aan te schaffen dat minimaal geschikt is voor anderhalf keer het formaat van het aquarium (dus voor een 400 liter aquarium een filter voor een 600 liter aquarium), ideaal is een filter met dubbele capaciteit. Er bestaat niet zoiets als te veel filtratie (al kun je wel te veel stroming hebben), dus ga niet besparen op een goed uitgerust filtratiesysteem: het is het kloppende hart van een stabiel aquarium.

Wat moet ik doen om mijn piranha's minder schuw en/of schichtig te maken?

Schuwe en snel in paniek gerakende piranha's voelen zich niet op hun gemak. De oplossing voor dit probleem is dan ook voor de hand liggend: zorg ervoor dat de vissen zich in hun aquarium thuisvoelen. Een gedimde verlichting, de aanwezigheid van voldoende schuilplaatsen, voldoende ruimte voor elke vis zijn de belangrijkste factoren die hier invloed op hebben. De meeste piranha's zullen vlak na de aanschaf erg schuw zijn: iets dat niet verwonderlijk is, gezien het feit dat ze na een al stressvolle behandeling (uitvangen in de dierenzaak, transport) ook nog eens in een compleet onbekende omgeving worden vrijgelaten. Dat mensen voortdurend voor de bak hangen om te kijken hoe het met hun nieuwe aanwinsten gaat - hoe begrijpelijk ook - zal het er niet beter op maken. Het is daarom aan te raden de dieren eerst een paar dagen rust te gunnen, zodat ze relatief op hun gemak aan hun nieuwe woning kunnen wennen, en de kans krijgen zich aan te passen aan het nieuwe water waarin ze zich plotseling bevinden. Als het ergste eenmaal achter de rug is is het zaak de dieren te laten wennen aan de aanwezigheid van mensen. Breng veel tijd door voor de bak, en plaats het aquarium bij voorkeur op een plaats waar veel menselijk verkeer is (woonkamer bijvorbeeld). Het zal in veel gevallen een frustrerend en langzaam proces zijn, maar na verloop van tijd zullen de dieren min of meer begrijpen dat je geen gevaar voor ze vormt. Dat betekent overigens niet dat ze hun schichtige karakter helemaal zullen verliezen: noodzakelijke ingrepen in de bak en waterverversingen zullen over het algemeen niet echt gewaardeerd worden, en ook zijn vaak de dieren direct na het aanzetten van de verlichting bovengemiddeld nerveus.

Mijn piranha's zijn onderling zeer agressief. Wat kan ik hieraan doen?

Agressie is vaak het gevolg van of te veel vissen in een kleine bak, of te weinig schuilplaatsen. Piranha's, met name volwassen exemplaren, zullen een territorium opeisen, en dat fel verdedigen tegen onbevoegden. Een voldoende ruime bak garandeert dat elke vis de mogelijkheid heeft een eigen territorium te vestigen, en voldoende schuilplaatsen biedt om zich even terug te trekken als het even wat te heet onder de voeten... vinnen wordt. Op korte termijn kan een extra voedering of een verlaagde watertemperatuur de gemoederen wat bedaren, maar uiteindelijk is dat niet meer als symptoombestrijding: het probleem ligt 9 van de 10 keer in de geboden ruimte en de opmaak van het aquarium. En soms zijn bepaalde dieren simpelweg te agressief om met sortgenoten gehouden te worden: deze kunnen het beste apart gezet worden voordat het echt misgaat, aangezien het niet waarschijnlijk is dat hun gedrag ten goede zal veranderen.

Een van mijn piranha's is gewond! Wat moet ik doen?

Dat hangt af van de aard van de verwonding. In het geval van happen uit de vinnen of staart, of kleine schaaf- of bijtwonden, is er geen reden tot paniek: piranha's genezen snel, en het ondernemen van actie is niet nodig. Een eetlepel keukenzout per 40-50 liter aquariumwater versnelt het genezingsproces, maar is niet noodzakelijk. Als de verwonding ernstiger is, een diepe vleeswond of een tot op het vlees afgebeten vin/staart bijvorbeeld, is het raadzaam het slachtoffer over te plaatsen naar een apart aquarium (uiteraard groot genoeg om de vis te huizen, en uiteraard volledig ingedraaid). Open wonden kunnen namelijk geïnfecteerd raken, waarna ook de andere dieren besmet kunnen raken. Een ander risico is dat de andere dieren hun verwonde soortgenoot als prooi kan zien, en dan kan het snel afgelopen zijn. Het hospitaalaquarium dient wat warmer water te hebben (26-28 graden), alsook een eetlepel zout per 20-40 liter water, om het genezingsproces te versnellen. Houdt de lichten gedimd of helemaal uit, en zorg voor een minimum aan invloeden van buitenaf om stress te beperken. Als de vis eenmaal genezen is is het aan te raden alle dieren uit het hoofdaquarium te halen, eventueel de inrichting wat te veranderen, en vervolgens alle vissen tegelijk weer in de bak in te zetten.

Wat is het beste dieet voor mijn piranha's, en hoe vaak moet ik ze voeren?

Eenmaal geacclimatiseerd zijn piranha's over het algemeen weinig kieskeurige eters (al zullen er altijd veeleisende gourmets zijn die alleen levend voer of bepaalde types pertinent blijven weigeren). Een goed dieet bestaat uit minimaal een drie- of viertal van de volgende zaken: vis (levend, filet of hele vis zoals spiering), garnalen, krill, mosselen, inktvis, regen- en meelwormen, muggenlarven, bloedwormen, droogvoer, af en toe een stukje runderhart of gevogelte-filet. Een paar zaken dient men hierbij in het achterhoofd te houden: Voedsel moet vrij zijn van conserveermiddelen, smaak- en kleurstoffen, specerijen, smaakversterkers en andere chemische toevoegingen. Deze onnatuurlijke toevoegingen kunnen een schadelijke uitwerking hebben op de gezondheid van je vissen. het gevaarlijke is dat eventuele problemen mogelijk pas na vele jaren duidelijk worden, en dan kan het al te laat zijn. Het voedsel moet zo veel mogelijk vrij zijn van vet. Dat slaat vooral op zoogdier- en gevogelte(orgaan)vlees en rode vissoorten als Tonijn, Zalm en Zwaardvis. De spijsvertering van piranha's is namelijk niet gebouwd op het verwerken van grote hoeveelheden dit soort vetten. Op den duur kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals een mankerende spijsvertering of verstoppingen (met alle gevolgen van dien), met name bij jonge vissen. Voed daarom deze zaken met mate, beter nog helemaal niet - maximaal een, hooguit twee keer per maand! Levend voedsel, met name vissen, kunnen ziekten of parasieten onder de leden hebben, die na consumptie kunnen overgaan op de piranha's. Het is daarom aan te raden levende vissen minimaal 10-14 dagen in quarantaine te houden, om zieke en besmette exemplaren eruit te vissen. Daarnaast kleeft er nog een ander, vrij sinister nadeel aan bepaalde voedervissen: veel gebruikte soorten, zoals Goudvissen en Windes, zijn niet bijster voedzaam, en belangrijker nog, bevatten het enzym Thiaminase, dat vitamine B1 (Thiamine) afbreekt, en daarmee de groei en ontwikkeling van roofvissen kan verstoren. Dit geldt overigens voor alle karper-achtige vissen (dus ook Koi, Barbeeltjes, Danio's en Rasbora's). Beter geschikt zijn Tetra's, Levendbarenden als Guppies en Mollies, en kleine Cichliden. Zeer voedzaam zijn zelfgemaakte voederblokjes: doe stukken vis, garnalen, mosselen, mager vlees en eventueel droogvoer, groenten en voor siervissen geschikte vitaminen en voedingssuplementen in een blender, voeg wat water en een paar vellen gelatine toe, giet dit in een ijsblokjes-tray, en plaats dit in de vriezer. Met een beetje geluk en volharding kun je piranha's zover krijgen dat ze droogvoer zoals pellets accepteren. Deze zijn rijk aan belangrijke vitaminen, voedingsstoffen en zelfs plantaardige bestanddelen, en vormen daarom een uitstekende aanvulling op het dieet. Krill, garnalen en sommige types droogvoer werken kleurversterkend. Net zoals bij mensen is een gevarieerd en gebalanceerd dieet van groot belang: een te eenzijdige voeding kan leiden tot gezondheidsproblemen. De hoeveelheid voer dat per voeding gegeven moet worden hangt af van het formaat van de dieren. Hetzelfde geldt voor de voeder-frequentie. Geef de dieren nooit meer dan ze in een aantal minuten kunnen eten. Restjes zullen naar de bodem zinken en kunnen de waterkwaliteit negatief beïnvloeden. Jonge piranha's moeten twee of drie keer per dag gevoerd te worden tot de buikjes goed rond zijn, om zo groei en ontwikkeling te bevorderen. Als ze eenmaal een centimeter of 8 a 10 zijn is een voedersessie per dag voldoende. Halfwas exemplaren (10-15cm.) kunnen een keer per twee dagen worden gevoerd, en volwassen dieren zelfs nog minder vaak. Een gezonde volwassen piranha kan makkelijk een week zonder voedsel! Nog een laatste advies: piranha's zijn erg gulzige dieren, en kunnen indrukwekkende hoeveelheden voedsel wegwerke. Het is echter niet aan te raden de dieren te overvoeren. Te veel voedsel resulteert in overgewichtige, inactieve dieren die gevoeliger zijn voor ziekten.

Mijn piranha's zwemmen regelmatig naar de oppervlakte en nemen een hap lucht. Waarom doen ze dat?

Dit gedrag kan op een aantal zaken wijzen. Ten eerste happen piranha's vaak lucht nadat ze gevoerd zijn, om het extra gewicht te compenseren en te voorkomen dat ze naar de bodem zinken. Daarnaast kan de waterkwaliteit slecht zijn, of het water weinig of geen zuurstof bevatten. Indien het eerste het geval is (test de standaardwaarden: ammonia, nitriet, nitraat, controleer of er voedselresten zijn blijven liggen en of het filter nog naar behoren werkt), ververs een flink deel van het water (20-40%) om het water te verschonen. Indien er niet genoeg zuurstof aanwezig is kan dat verholpen worden door de aanschaf van levende planten (zetten CO2 om in zuurstof), door een filter of pomp zo te plaatsen dat de uitstroom rimpelingen aan de oppervlakte veroorzaakt (zorgt voor een vergroot wateroppervlakte, en dus meer uitwisseling van gassen). Hetzelfde resultaat wordt bereikt door een luchtpompje of bruissteentje in het aquarium te plaatsen, of een zogenaamde 'venturi'-eenheid op de uitstromer van een filter te plaatsen.

Mijn piranha's schuren zich steeds aan objecten in hun aquarium. Waarom?

De meeste, zo niet alle, piranha eigenaars hebben dit gedrag wel eens waargenomen. In de meeste gevallen is het niets om je zorgen over te maken, en gaat het gewoon om jeuk, en heeft de vis er behoefte aan om er vanaf te komen. Als het echter veelvuldig gebeurt is het wel aan te raden waakzaam te zijn, want het kan wijzen op ziekte, parasieten of een slechte kwailiteit van het aquarium water. Probeer in de eerste twee gevallen zo snel mogelijk te achterhalen wat er precies aan de hand is, zodat snel opgetreden kan worden. Vaak is een eetlepel zout per 30-40 liter aquarium water, alsook een temperatuurstijging van een paar graden voldoende om beginnende ziekten alsook parasieten te pareren, maar een wondermiddel is het niet, en blijf om die reden ook altijd alert. In het geval van slecht water is het aan te raden het water te testen op ammonia-, nitriet- en nitraat-waarden: te hoge hoeveelheden kunnen stress, ziekte en abnormaal gedrag veroorzaken. Kijk ook of er nog ongegeten voedselresten in de bak verstopt liggen (kan een hoge ammonia-waarde als gevolg hebben), en controleer of het filter nog naar behoren werkt. Ververs tevens een flink deel van het water (20-40%) om het water te verschonen. Een van mijn Rode Piranha's schuurt zich aan een stuk hout.

Kan ik andere dieren samen met piranha's houden?

Veel mensen houden Meervallen bij hun piranha's, meestal Pleco's of Doornmeervallen. Deze vissen zijn niet alleen goed beschermd tegen roofdieren door beenplaten en stekels, maar zijn ook vaak gezegend met een assertief karakter, en weten wel hoe een al te nieuwsgierige piranha op afstand te houden. De reden waarom met vaak deze vissoorten houdt is omdat het efficiënte opruimers zijn, die wel raad weten met eventuele voedselresten. Deze vissen houden het vaak lang vol in een piranha aquarium, vooral als ze eerst in een apart aquarium geacclimatiseerd zijn (acclimatisatie levert stress op, en stress is een van de zaken die piranha's tot jagen aanzet), helemaal indien er een aantal goede schuilplaatsen voorhanden is. Maar toch lopen Meervallen altijd het risico het loodje te leggen, zelfs na maanden/jaren samen te hebben geleefd, en vaak zonder direct aanwijsbare reden. Andere dieren die regelmatig met piranha's samen worden gehouden zijn garnalen, zoetwaterkreeften en -krabben, maar deze lopen meer gevaar dan de bovengenoemde Meervallen, met name tijdens het vervellen. Ook deze dieren hebben behoefte aan schuilplaatsen. Tenslotte proberen piranha bezitters vaak kleine gezelschapsvissen als Tetra's, Levenbarenden en Barbeeltjes: snel, klein en vanwege het geringe formaat hopelijk weinig interessant als voedsel. Maar piranha's zijn niet kieskeurig, en zullen zich niet te min voelen om op zelfs de kleinste medebewoners te jagen. De meeste experimenten lopen dan ook vroeger of later uit op een aquarium zonder gezelschapsvissen, al zijn er uitzonderingen op de regel. Vissen die als ongeschikt worden geacht om samen met piranha's te worden gehouden zijn meer agressieve en territoriale vissen als Cichliden en andere roofvissen. Assertieve exemplaren kunnen zo agressief zijn dat ze bij de piranha's veel stress kunnen veroorzaken, terwijl minder grote durfals meestal eindigen als tussendoortje. Samengevat kan het experimenteren met aquariumgenoten verrassende resultaten als gevolg hebben, maar in de meeste gevallen gaan de andere vissen toch een kort en angstig leven tegemoet. Mocht je willen experimenteren, begin dan met goedkope vissen, en zie hoe het verder verloopt: mochten de resultaten veelbelovend zijn kun je - indien gewenst - meer exotische vissen proberen. Neem in ieder geval geen dieren waaraan je gehecht bent geraakt!!!

Mijn piranha's hebben hun kleuren verloren!

Piranha's, zoals vele andere vissen, verliezen hun gebruikelijke felle kleuren zodra het donker wordt in het aquarium: ze maken dan een vale en soms zelfs ziekige indruk. Dit is niets om je zorgen over te maken, want het is een heel normaal verschijnsel - zodra deverlichting weer aangezet wordt zullen de kleuren langzaam weer terugkomen. Indien ook overdag, bij normale verlichting, de kleuren ongebruikelijk vaal blijven, kan er echter meer aan de hand zijn. Denk aan zaken als slechte water kwaliteit (controleer het ammonia, nitriet en nitraat gehalte, kijk of er ergens voedselresten zijn blijven liggen, en controleer of het filter nog naar behoren werkt), stress (te weinig ruimte in de bak, te veel vissen, te felle verlichting, te weinig verstopplaatsen), of zelfs ziekte, in welk geval je zo snel mogelijk moet zien te achterhalen wat er aan de hand is, en welke stappen vervolgens te nemen zijn om het probleem op te lossen.

Kan ik kleinere piranha's toevoegen aan een school met grotere vissen?

In het algemeen zullen de meeste mensen adviseren het verschil in grootte niet boven zo'n 5cm. uit te laten komen. Grotere verschillen in lengte zullen niet per definitie leiden tot verwondingen of zelfs slachtoffers, maar het risico wordt zeker een stuk groter, omdat grotere piranha's hun kleinere soortgenoten al vrij snel als een welkome aanvulling op hun dagelijkse dieet zullen beschouwen. Om de risico's zo klein mogelijk te houden, wordt aangeraden voor het loslaten van de kleinere vissen de reeds aanwezige vissen te verwijderen, vervolgens het aquarium opnieuw te richten (om zo bestaande territoria, vaak de oorzaak van gevechten, op te breken), en tenslotte alle vissen, oud en nieuw, tegelijk in het aquarium in te zetten. Daarnaast is het zaak de dieren goed te blijven voeren, om het einde van een van de kleinere vissen als tussendoortje te vermijden. Maar zelfs al deze maatregelen geven geen 100% garantie - we hebben hier te maken met opportunistische roofdieren met een onvoorspelbaar karakter, en het verliezen van een of meer dieren uit de school is - helaas - geen zeldzaamheid...